Het is één van de meest gestelde vragen van ondernemers (in ieder geval in onze praktijk): kan ik mijn aansprakelijkheid beperken en zo ja hoe doe ik dat juridisch goed? Natuurlijk willen ondernemers hun aansprakelijkheid het liefst helemaal uitsluiten of zoveel mogelijk beperken zodat je als ondernemer zo min mogelijk risico loopt in de dagelijkse praktijk. En dat wil je liever niet in ieder contract apart onderhandelen omdat dat ‘gedoe’ is, tijd kost en waarschijnlijk commercieel ook niet gewenst. Een bepaling omtrent aansprakelijkheid opnemen in de algemene voorwaarden is daarom een goede oplossing. In deze uitgebreide blog gaan wij hier nader op in (overigens alleen ter zake b2b). Lees vooral verder!
Mag je aansprakelijkheid uitsluiten of beperken? Ja!
Eerst de vraag of je aansprakelijkheid eigenlijk wel mag uitsluiten of beperken. Het beginsel van ‘contractsvrijheid’ brengt met zich dat het partijen vrijstaat overeenkomsten aan te gaan met wie zij willen, op welk moment zij willen en met welke inhoud zij willen behoudens strijdigheid met de wet en de goede zeden. Het staat partijen dus vrij een exoneratiebeding in hun overeenkomst op te nemen. In de praktijk wordt een exoneratiebeding gedefinieerd als een beding op grond waarvan een wettelijke plicht tot vergoeding van schade, als gevolg van een toerekenbare tekortkoming in de nakoming van een verbintenis, of een onrechtmatige daad, wordt uitgesloten of beperkt. Een uitsluiting of beperking van jouw aansprakelijkheid dus. Partijen kunnen keuzes maken bij het formuleren van exoneratiebedingen en dergelijke bedingen nemen in de praktijk dan ook verschillende vormen aan. Het is bijvoorbeeld mogelijk te exonereren naar de aard van de schade en/of naar de hoogte van de schade. Bekende voorbeelden zijn de volgende bepalingen in algemene voorwaarden: ‘De aansprakelijkheid voor schade is beperkt tot het factuurbedrag’ en ‘De aansprakelijkheid van x voor schade die verband houdt met de uitvoering van een opdracht, is steeds beperkt tot het bedrag waarop de aansprakelijkheidsverzekering van x aanspraak geeft’. Het staat partijen in beginsel vrij een dergelijk beding in de overeenkomst of in de algemene voorwaarden op te nemen. Het antwoord op de bovenstaande vraag is dus: “ja” en doe dat dan ook!
Toch aansprakelijk ondanks een exoneratiebeding?
Hoewel het enorm verstandig is om een uitsluiting of beperking van aansprakelijkheid in jouw algemene voorwaarden op te nemen, kun je desondanks aansprakelijk zijn. De contractsvrijheid is namelijk niet absoluut en kent bepaalde begrenzingen. Begrenzingen kunnen worden gevonden in de wet, de openbare orde of de goede zeden (artikel 3:40 BW), de specifieke omstandigheden van het geval en de eisen van redelijkheid en billijkheid (artikel 6:248 lid 2 BW). De laatstgenoemde begrenzing geldt ook voor exoneratiebedingen en in de wet is op verschillende plaatsen geregeld hoe aansprakelijkheid verdeeld wordt en dat een exoneratiebeding die daarvan afwijkt, geen effect sorteert. Een voorbeeld is werkgeversaansprakelijkheid: artikel 7:658 lid 2 BW bepaalt dat de werkgever jegens de werknemer aansprakelijk is voor de schade die de werknemer lijdt in de uitoefening van diens werkzaamheden. Alleen wanneer de werkgever aantoont dat hij alle maatregelen heeft getroffen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt dan wel als de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer, kan de werkgever aansprakelijkheid ontlopen. Een andere verdeling van aansprakelijkheid tussen de werkgever en de werknemer heeft geen effect. De wet staat dat dus niet toe.
Opzet en bewuste roekeloosheid
In het algemeen zal geen succesvol beroep kunnen worden gedaan op een exoneratiebeding wanneer de schade is te wijten aan opzet of bewuste roekeloosheid van de tekortschietende partij. Het is namelijk onredelijk dat een schuldenaar die opzettelijk of bewust roekeloos schade veroorzaakt, geen plicht heeft om die schade te vergoeden. Van opzet is bijvoorbeeld sprake bij bedrog en bewuste misleiding, maar ook in geval een verkoper op de hoogte is van een gebrek in het door hem verkochte product, maar hij de koop toch door laat gaan als gevolg waarvan zijn wederpartij schade lijdt. Uit het arrest Pseudo/Vogelpest volgt dat de koper van een product moet bewijzen dat de verkoper ten tijde van de koop van het product op de hoogte was van het gebrek. Bewuste roekeloosheid is in de rechtspraak gedefinieerd als een bewuste ‘zeer ernstige fout’ maar ook als ‘handelen of nalaten waarvan men zich bewust was dat daardoor schade zou kunnen ontstaan, waarbij die kans bewust is aanvaard’.
Redelijkheid en billijkheid
Ook de eisen van redelijkheid en billijkheid spelen een rol bij het voorgaande. Het is niet in algemene zin te stellen wanneer een exoneratiebeding in strijd is met de zogenoemde beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid. Wel kan uit de rechtspraak een opsomming gegeven worden van omstandigheden die bij de beoordeling van het antwoord op de vraag of in de gegeven omstandigheden de gebruiker van het exoneratiebeding daar een beroep op toekomt, van belang kunnen zijn. Denk aan de volgende omstandigheden:
– de aard en de inhoud van de overeenkomst;
– de wijze waarop de overeenkomst tot stand is gekomen;
– de wederzijds kenbare belangen van de contractpartijen;
– de mate waarin de wederpartij zich van de strekking van het exoneratiebeding bewust is geweest;
– of over het exoneratiebeding vrijelijk onderhandeld is of dat het beding onderdeel van algemene voorwaarden is;
– de maatschappelijke positie van partijen;
– of partijen juridische bijstand genoten hebben bij de totstandkoming van de exoneratie;
– de tekst van het beding (is het duidelijk opgesteld of dient de tekst uitgelegd te worden?);
– of de exoneratie branchegebruikelijk is;
– de zwaarte van de schuld of verwijtbaarheid en de gevolgen daarvan;
– of een grote wanverhouding bestaat tussen de reikwijdte van de exoneratie en de schade;
– de aard van de aansprakelijkheid;
– de aard van de schade (vermogensschade of letselschade);
– het bestaan van een verzekering en de mogelijkheid om tegen marktconforme voorwaarden het risico dat tot de aansprakelijkheid heeft geleid, te kunnen verzekeren.
Uitsluiten of beperken aansprakelijkheid: het mag, tenzij…
Deze aspecten kunnen dus een rol spelen bij beantwoording van de vraag of een exoneratiebeding wel of niet overeind blijft. Belangrijk is dat uit de vaste rechtspraak volgt dat een beroep op een exoneratiebeding aanvaardbaar is maar met bepaalde begrenzingen. Met name als sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid zal een beroep op een exoneratiebeding naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn. In b2b-verhoudingen (met name (middel)grote commerciële partijen) geldt als hoofdregel dat een exoneratie aanvaardbaar is en dat er bijzondere omstandigheden moeten spelen om een beroep op een exoneratiebeding niet toe te staan. Beperk dus in ieder geval jouw aansprakelijkheid!
Aansprakelijkheid beperken in algemene voorwaarden
Aangezien je je aansprakelijkheid mag uitsluiten of beperken (op een aantal uitzonderingen na), is het heel verstandig dit ook correct te doen bijvoorbeeld in jouw algemene voorwaarden. Op die manier bescherm je jouw onderneming. Het is verstandig om goed na te denken over de inhoud en de formulering van het exoneratiebeding zodat het juridisch sterk is en in veruit de meeste (b2b) gevallen rechtsgeldig is en niet zo snel in strijd komt met de redelijkheid en billijkheid.
Natuurlijk gaat een volledige uitsluiting van (alle) aansprakelijkheid verder dan een beperking van aansprakelijkheid en is de eerstgenoemde dus ook eerder van tafel te vegen dan de tweede. Daarom kiezen ondernemers vaak voor een beperking van de aansprakelijkheid bijvoorbeeld tot het bedrag dat hun verzekeraar uitkeert. Het kan verstandig zijn gevolgschade (indirecte schade, schade die niet direct wordt veroorzaakt door de schadeveroorzakende gebeurtenis) wel volledig uit te sluiten. Hier kun je ook rekening mee houden bij het (laten) opstellen van de algemene voorwaarden.
Algemene voorwaarden opstellen en met een gerust hart ondernemen
Heb je nog geen algemene voorwaarden of wil je de algemene voorwaarden laten controleren? Wij kunnen je helpen en kunnen specifiek kijken naar bepalingen omtrent aansprakelijkheid zodat je met een gerust hart kunt ondernemen!
Lees via de volgende link een publicatie van Daniel over precies dit onderwerp: publicatie.
Legal8, 12 januari 2023
